झिल्का कविता
*********************
१)
बगैँचामा फुलेका फूल
जीवनमा नगर्नू है
चुँडेर ठूलो भूल !
२)
आमाको असीम माया
सधैँ सम्झिराख्नू है
नपरोस् कसैको छाया !
३)
साँचो साथी बन
छलकपट केही नगरे
आनन्द हुन्छ मन !
४)
बोल्दा गर विचार
शब्दमा हुन्छ शक्ति
नबनाऊ मनको भार !
५)
ज्ञानको दियो बाल
तिमी अन्धकार हटाऊ
पार जीवनलाई लाल !
६)
ढिलासुस्ती नगर कहिल्यै
समयको गरे पालन
जीवन चल्दछ जहिल्यै !
७)
पाइँदैन कतै सदाचार
देख्न सक्छौँ हामीले
हरेक क्षेत्रमा भ्रष्टाचार !
८)
ज्ञानको अमूल्य सार
भनेको रहेछ शिक्षा
जीवन जिउने आधार !
९)
नेता घुम्छन् गाडीमा
देशका मेरुदण्ड युवाशक्ति
पसिना चुहाउँदै खाडीमा !
१०)
राजनीति फोहोरी खेल
सोझासिधा जनतामाथि नै
गर्नुपर्ने अनेक झेल !
✍️
सतीश पण्डित
भानु६ चँदी तनहुँ
हाल चनपा ६ मातातीर्थ

(साहित्यिक प्रतिभा परिचय)

✍️ नन्दलाल आचार्य

धेरै लेखकहरू लेख्छन्, केही बोल्छन्, तर थोरैले लेखेर बोल्न सक्छन्- आवाज दिएर शब्दको आत्मा ब्युँताउन सक्छन् । लीलानाथ गौतम त्यस्तै बिरलाहरूको श्रेणीमा पर्छन्, जो लेख्छन् पनि, बोल्छन् पनि, र हरेक उच्चारणमा जनताको उज्यालो सपना, शिक्षकको तीतो सास्ती, र समाजको मौन असहमति गुँजिन्छ ।

१. गौरीडाँडाबाट सुरु भएको यात्रा

२०३८ सालको कात्तिक २७ गते, महोत्तरी जिल्लाको बर्दिबास-३ स्थित गौरीडाँडामा जन्मिएका लीलानाथ गौतम खडानन्द र देवमायाको कोखबाट जन्मेका सञ्जीव साहित्यिक चेतनाका जरा हुन् । यो गाउँको हावा, माटो र गरिबीमा हुर्किएर बालकविताका शब्दहरू लेख्दै लीलानाथले नेपाली साहित्यमा आफ्नो पहिलो अक्षर कोरे ।

शिक्षक भएर पाठशालामा प्रवेश गर्नु अघि नै उनले ‘मुना’ बालपत्रिकामा आफ्ना बालभावनाहरू पोख्न थाले । बाल्यकालमै शब्दसँगको सामिप्यता उनले केवल किताब पढेर हैन, जीवनको भोगाइबाट बटुले । गाउँको चोक, चौतारो र कष्टपूर्ण जनजीवन नै उनको पहिलो विद्यालय बन्यो ।

२. शिक्षण र साहित्यको समन्वय

२०५८ सालदेखि निरन्तर २४ वर्षदेखि उनी शिक्षणमा संलग्न छन् । निजी र सरकारी दुवै विद्यालयमा आफ्नो शिक्षकीय दायित्व निर्वाह गरेका गौतम हाल भँगाहा नगरपालिकास्थित माध्यमिक विद्यालयमा नेपाली विषय अध्यापन गरिरहेका छन् । तर उनको शिक्षण केवल पाठ्यपुस्तकसम्म सीमित छैन । उनी हरेक दिन कक्षाकोठा र समाजबीच पुल बनाउँदै आएका छन्, जहाँ पढाइभित्र कविताको आत्मा भेटिन्छ र कविताभित्र शिक्षाको सार भेटिन्छ ।

शिक्षकको रूपमै २०८० सालमा भँगाहा नगरपालिकाबाट उत्कृष्ट शिक्षक पुरस्कार पाउनु पनि यही यात्राको एउटा साक्षी हो ।

३. कविता : प्रतिरोधको सौन्दर्य

शब्दहरू उनीसँग बोल्दछन्, रुन्छन्, रिसाउँछन्, झरनाझैँ बग्दछन् । यिनै शब्दहरू उनी सामाजिक सञ्जालमार्फत वाचन गरेर जनतालाई सुनाउँछन् । न केवल मनोरञ्जनको निम्ति, बरु जनचेतनाको निम्ति उनी समय र बौद्धिकता लगानी गर्छन् ।

हालैको शिक्षक आन्दोलनमा वाचन गरिएको उनको कविता “आशैआशमा झुलायौ सरकार” भाइरल भयो। सरकारप्रतिको आक्रोश, शिक्षकहरूको अन्योल र जनता भित्रको मौन असन्तोष त्यो कवितामा मिसिएको थियो । यस्तो कविता केवल लेख्न लेखेर होइन, जीवन बाँचेर र बाँच्न बचाउन लेखिन्छ । भोगाइको रङमा रङिएको त्यो कविता सरकारको काँतर गालामा प्रश्नको झापटजस्तै थियो ।

४. कथाहरू : समाजको ऐना

गौतमको कथा लेखन शैली सादा छ, तर सरल छैन । त्यो सादगीभित्र झन्झनाउने यथार्थ छ । शब्दहरू हँसिला लाग्छन्, तर अन्त्यमा पाठक रुवाउने गहिराइ राख्छन् । उनका कथाहरू सामाजिक आलोचना पनि हुन्, व्यक्तिगत पीडा पनि, र सांस्कृतिक व्यङ्ग्य पनि ।

४.१ ‘काजीको गाउँ’ सत्ताको संरचनागत मनोविज्ञानको व्यङ्ग्य हो, जहाँ एक काजी पात्रले गाउँको सामाजिक चेतनालाई कति अपहेलित गर्न सक्छ भन्ने चित्रण गरिएको छ ।

४.२ ‘त्यसपछि मैले मितज्यू देखिनँ’ स्मृतिको स्पर्श लिएर लेखिएको कथा हो, जहाँ हराएको सम्बन्ध र बदलिँदो समाजको चित्र सजीव छ ।

४.३ ‘भोज’ भनेको मात्र परिकारको समुच्चय हैन, त्यो वर्गीय र सांस्कृतिक द्वन्द्वको कसी हो ।

४.४ ‘उदयबहादुर जोकोहीलाई नमस्कार गर्दैनन्’ भनेको केवल शीर्षक मात्र हैन, त्यो एक युगको अवमानित आदर्शको घोषणा हो ।

४.५ ‘कोलम्बस किस्ने’ भोलि हुने सपना होइन, आजको विडम्बनालाई ऐतिहासिक आवरणमा व्यङ्ग्य गर्ने कथा हो ।

यी सबै कथाहरूले समाजका विविध तहको चिरफार गर्छन्, राजनीतिक विडम्बना, शिक्षाको उपेक्षा, गाउँको मौन द्वन्द्व, सत्ताको अदृश्य आँखा ।

५. सामयिक लेखन र समालोचना

गौतम २०६० सालदेखि उनले विभिन्न पत्रिकामा सामयिक लेख, कविता र समालोचनाहरू लेख्दै आएका छन् । त्यो लेखन कुनै हल्लाको पछि लागेको छैन, बरु आफ्नो सोचको गहिराइबाट निस्किएको विश्लेषण हो ।

गौतमका लेखहरू सजिलो भाषामा लेखिए पनि सजिलै पच्ने छैनन् । तिनीहरू सोच्न बाध्य पार्छन् । राजनीतिक दाउपेच, शैक्षिक विकृति, र सांस्कृतिक पक्षबारे उनको कलमले उठाउने प्रश्नहरू सदा सरकार र समाजका आलसी विवेकलाई झस्काउने छन् ।

६. कृति प्रकाशन र सम्भावना

हालसम्म उनले कुनै पुस्तक प्रकाशित गरेका छैनन् । तर प्रकाशित नहुनु न लेखकको कमजोरी हो, न समाजको । गौतमका शब्दहरू पुस्तकको खोलभित्र सीमित छैनन्; ती शब्दहरू सामाजिक सञ्जालमा उड्छन्, भिडभाडमा सुनिन्छन्, आन्दोलनको जुलुसमा गुञ्जिन्छन् ।

तर अब समय आएको छ- ती फुटकर कथाहरू, वाचन गरिएका कविताहरू र पत्रिकामा हराएका लेखहरूलाई एक सुगन्धित फूलमालामा गुँथ्ने । लीलानाथ गौतमको लेखनले एउटै पुस्तकमा सीमित हुनुपर्छ भन्ने होइन; तर उनका विचारहरूले यश र आगामी  पुस्ताका लागि कागजमा अमिट भएर बाँकी रहनुपर्छ भन्ने पक्कै हो ।

७. भविष्यको साहित्यिक मूल्य

आज लीलानाथ गौतमको कथा, कविता वा लेख कुनै पाठ्यक्रममा समावेश छैन होला । तर भविष्यले उनलाई फरक आँखाले हेर्नेछ । भविष्यले थाहा पाउनेछ- यी नै त थिए ती शिक्षक, जसले बोर्डको डसामा अड्किएको समाजलाई कविताको आवाजमा बोल्न सिकाए । ती नै त थिए लेखक, जसले असिनपसिन शिक्षकलाई ‘आशैआशमा’बाट झुल्ने होइन, प्रतिरोध गर्न सिकाए ।

८. शब्दको आवाज, आवाजको विद्रोह

उनको लेखन शैली शुद्धिकृत गद्य होइन, त्यो प्राण लिएर बाँचिरहेको जीवित गद्य हो । ‘भोज’ को पात्र होस् या ‘उदयबहादुर’, उनीहरू केवल कल्पना होइनन्; उनीहरू तपाईंहामीभित्र बाँचिरहेका असन्तुष्ट आत्माहरू हुन् ।

गौतमका शब्दहरूले कहिले काँध थिचेर सम्झाउँछन्, कहिले कान समातेर झक्झक्याउँछन् । उनीले लेख्छन्, किनभने चुप लाग्न सक्दैनन् । बोल्छन्, किनभने समाज मौन छ ।

९. अन्त्य होइन, सुरुआतको अन्तर्नाद

लीलानाथ गौतमको नाम कुनै पुरस्कारको सूचीमा छैन; कुनै ठूला प्रकाशन गृहमा उनको आत्मपरक जीवनी निस्केको छैन । तर यिनै गौतमका शब्दहरू सामाजिक सञ्जालको झ्यालबाट लाखौँ पाठकको मुटुमा पसिरहेका छन् ।

कथाहरू त उनले लेखिसके, अब समयले ती कथाहरूलाई दस्तावेज बनाउने हो । कविता त उनले बाचन गरिसके, अब पाठकले ती कवितालाई आत्मामा गुनगुनाउने हो।

हिजो ‘मुना’ को बालकवि आज ‘आशैआशमा’ झुल्दैन, झल्किन्छ । आजको शिक्षक भोलिको साहित्यिक दस्तावेज हो भने, लीलानाथ गौतम त्यो दस्तावेजका जीवित पन्ना हुन् ।

अनि अन्त्यमा, उनको सम्पर्क नम्बर ‘९८४४१०४७०३’ मात्र एउटा अंकहरू को जोड होइन; त्यो एक आवाज हो, जसले भन्न सक्छ-
“यदि सुन्न चाहन्छौ यथार्थको आवाज-
त ल आऊ, लीलानाथ सुनेर हेर ।”

०००
२०८२/०४/०८
उदयपुर

साप्ताहिक तस्बिरमा उदक लेखन शृङ्खला- २१७ सम्पन्न
साप्ताहिक तस्बिरमा उदक लेखन शृङ्खलाको २१७ औँ भाग शनिबार सम्पन्न भएको छ । उदक साहित्य समाज, नेपालले उक्त कार्यक्रमको आयोजना गरेको थियो। उक्त शृङ्खलामा नेपाल लगायत विश्वका ५६ जना उदक स्रष्टाहरूको सहभागिता रहेको उदक लेखन शृङ्खलाका संयोजक, प्रशिक्षक एवं उदक साहित्य समाजका केन्द्रिय उपाध्यक्ष वसन्त अनुभवले बताउनुभयो ।

काव्य विधा अन्तर्गतको नयाँ उदियमान प्रविधा उदक कविताको उन्नयन र विकासका लागि साप्ताहिक रूपमा उदक लेखन शृङ्खला सञ्चालन गर्दै आएको उदकका प्रवर्तक एवं उदक साहित्य समाजका अध्यक्ष आर्त अकुलीनले बताउनुभयो ।

संयोजक एवम् प्रशिक्षक अनुभवका अनुसार शनिबारको शृङ्खलाका लागि विहान एउटा तस्बिर दिएर उक्त तस्बिर अनुसारको गहन भाव खुल्ने गरी मात्र एउटा उदक साझ ५ बजेसम्म लेख्न सहभागी उदक यात्रीहरूलाई भनिएको थियोे ।

साप्ताहिक तस्बिरमा उदक लेखन अभ्यास शृङ्खला- २१७ मा सहभागी उदकयात्रीका सुन्दर उदकहरू-

[१]
पालो
सिधाको पहिल्यै
चलेको परम्परा जहिल्यै !

• वसन्त अनुभव
  [२]
  यथार्थता
  टेढोलाई बिदा
  मार खाने सिधा !
• रमा पन्त, पाल्पा
  [३]
  सत्य
  सिधा हेला
  टेढा नपर्ने फेला !
• कार्की डिबी माकुम, सुनवल-४
  [४]
  पालो
  सिधा पहिला
  टेढा सोझाएर काम !
• बिबा तामाङ, दार्जिलिङ
  [५]
  यथार्थ
  मार खानेमा
  सोझाको पालो पहिले !
• सरिता सेढाई, धादिङ
  [६]
  बाङ्गाे
  सिधा नहुने
  साेझाे सधैँ पिटिने !
• नवराज भट्ट, कञ्चनपुर
  [७]
  पालो
  घन उचालो
  सिधालाई हानेर बसालो !
• अच्युत घिमिरे, सर्पाङ, भुटान
  [८]
  सोझो
  ढाल्छन पहिले
  जंगलका रुख अहिले !
• चूडामणि देवकोटा
  सिन्धुली हाल- पुरानो नैकाप, काठमाण्डौ
  [९]
  सत्य
  हार जहिल्यै
  बाङ्गाेकाे जीत पहिल्यै !
• राज कुमार राजभण्डारी खाेटाङ्गे
  ऐसेलुखर्क-३, खाेटाङ हाल- भक्तपुर
  [१०]
  सादा
  झरीले भिज्ने
  आखिर चिसोले थिच्ने !
• आर्त अकुलीन
  [११]
  साहारा
  आमा तिम्रो
  विदेशमा छ छोरो !
• एवाइ प्रभात, धनकुटा
  [१२]
  यथार्थ
  बाङ्गोलाई बिदा
  चोट पाउने सिधा !
• शान्ता पौडेल भट्टराई
  टङ्कीसिनवारी, मोरङ
  [१३]
  पालो
  अवश्य आउँछ
  समयले थपेडा खुवाउँछ !
• मोती योन्जन सुब्बा, दार्जिलिङ
  [१४]
  उदाहरण
  बाङ्गाको हुलमा
  सोझाको उपयोगी महत्त्व !
• दुर्गा अधिकारी भमरकोटे
  [१५]
  विधि
  हराएपछि मित्र
  त्यहाँ हुन्छ विचित्र !
• प्रद्युम्न चालिसे चालिसे
  भक्तपुर, कटुञ्जे
  [१६]
  यथार्थ
  सिधालाई जेल
  कागलाई पाकेको बेल !
• बुद्धिप्रसाद लामिछाने
  घोडाघोडी नपा-८, कैलाली
  [१७]
  जीवन
  सिधा टेढो
  पालो पहिले तेरो !
• सविता के.सी.
  [१८]
  किल्ला
  सोझोपनमा न्याय
  कहिले मिल्छ होला ?
• सरस्वती वली, बर्दिया, नेपाल
  [१९]
  यथार्य
  बाङ्गाहरू उम्कन्छन्
  साेझाेलाई पिटिन्छ भासिन्छन् !
• ईश्वर लामिछाने, धरान
  [२०]
  सीधा
  जो कोही
  प्रतिष्ठित बन्छ जहिल्यै !
• बिपी लामिछाने, दमक, झापा
  [२१]
  बाङ्गो
  बस्छ गजधुम्म
  पार्छ अरुलाई नाङ्गो !
• ऋजु दिल्पाली
  ईटहरी-१, हलगडा, सुनसरी
  [२२]
  साेझाे
  अपहेलना गर्छन्
  दुःखमा पहिला पर्छन् !
• केसर बाेहरा ‘आदर्श’
  अछाम हाल- भारत
  [२३]
  पालो
  यस्तै हो
  नपार्नु मुख कालो !
• दीप गोले तामाङ, रौतहट
  [२४]
  सादा
  समय किल्ला .
  नाम भन्न मिल्ला !
• श्री कृष्ण धामी
  [२५]
  परम्परा
  जो सोझो
  उसैको मुखमा घोचो !
• घनश्याम पौडेल, पोखरा
  [२६]
  मान्छे
  सोझालाई सुली
  बाङ्गोलाई चौतारी देख्छ !
• पूर्णबहादुर श्रेष्ठ ‘हृदयङकृत’
  पनौती-३, काभ्रे
  [२७]
  जीवन
  विविधताको सङ्गम
  लाग्यो जहिल्यै लगाम !
• पदमराज न्यौपाने
  रामारोशन-४, अछाम
  [२८]
  सोझो
  सोझाकै टाउकोमा
  हथौड़ाको पर्छ बोझो !
• होमप्रसाद नेउपाने
  धरान, सुनसरी
  [२९]
  सधैं
  छोडिन्छ बाङ्गो
  मारमा पर्छ सोझो !
• प्रेम थापा ‘मन’, बागलुङ
  [३०]
  सत्य
  सदा तितो
  असत्यको बिग्बिगी मीठो !
• कमला देवकोटा, पाल्पा
  [३१]
  जीवन
  बुझ्न कठिन
  मृत्यु हुने एकदिन !
• तेजप्रसाद खनाल, लमही, दाङ
  [३२]
  सोझोपन
  जीवनलाई हानिकारक
  उसैलाई ठोक्छन् भरसक !
• भुपेन्द्र राना मगर, धादिङ
  [३३]
  सधैं
  बाङ्गोलाई हेला
  सोझाजति पर्छन् फेला !
• कला ढकाल, झापा
  [३४]
  चलन
  सिधा बाटो
  निमुखालाई सधैं दलन !
• हिमाल अम्मै, घोडाघोडी, कैलाली
  [३५]
  बाङ्गा
  धेरै हुन्छन्
  सिधालाई देखेर रुन्छन् !
• देवी पन्थी
  [३६]
  बाङ्गाे
  तर्किन्छन् साराे
  साेझाेलाई जिउन गाह्रो !
• राजेन्द्र भुसाल (डिल्ली), अर्घाखाँची
  [३७]
  साेझाे
  जाे विनाखाेट
  उसकाे खप्परमा चाेट !
• टीकाराम जाेशी, इमाडोल
  [३८]
  यथार्थ
  जीवनको भोगाइ
  सधैँ लगातार चलिरहने !
• दुर्गा आचार्य, मोरङ
  [३९]
  लचक्ता
  आरामको अवस्था
  चोट पाउछ खडा !
• बि के विरही, टीकापुर, कैलाली
  [४०]
  मानिस
  सिधालाई सिध्याउने
  बाङ्गालाई समय लगाउने !
• सरस्वती श्रेष्ठ, रुपन्देही, बुटवल
  [४१]
  बाङ्गिन्छन्
  बाङ्गाे नाङ्गिन्छन्
  काम साेझाले दिन्छन् !
• रामप्रसाद पुरी, बादेल, खाेटाङ
  [४२]
  अधिकार
  भएछ कुन्ठित
  गरौँ राज्यलाई खबरदार !
• डा. टीकाराम पोखरेल
  बुढानीलकण्ठ, काठमाडौँ
  [४३]
  बाङ्गो
  नजरमा पर्दैन
  सोझोलाई बनाइन्छ नाङ्गो !
• विवश पारदर्शी, झापा
  [४४]
  समाज
  बाठालाई नछुने
  सोझालाई पाएसम्म ठोक्ने !
• सुरेश चन्द्र घिमिरे, कपन
  [४५]
  बाङ्गो
  कहिल्यै नसोझिने
  सिधालाई जहिल्यै ठोकिने !
• पशपती राई, खोटाङ
  [४६]
  हतौडा
  सोझोलाई ठोक्छ
  बाङ्गो हाँस्दै हेर्छ !
• देव स्याङ्देन, कालेबुङ
  [४७]
  संसार
  अनौठा चलनहरू
  सोझाका हृदय जलनहरू !
• घनश्याम पन्त, हरिवन
  [४८]
  विधि
  शासनको भित्र
  भ्रष्टाचार भो बिचित्र !
• दुर्गा भट्टराई, मोरङ
  [४९]
  सिप
  सिकेर आऊँ
  त्यसपछि काममा जाऊँ !
• रवि पाैडेल
  दक्षिण भारत, पाण्डेचरी
  [५०]
  जमाना
  सिधालाई सजा
  बाङ्गालाइ सधैँ मजा !
• सुमित्रा पोखरेल, काठमाडौँ
  [५१]
  सोझो
  सिधाको शिरमा
  सबैले हथौडा घोचो !
• धनमाया चौधरी, कैलाली
  [५२]
  नियति
  सोझो हुनु
  चोट सहेर बाच्नु !
• समुन्द्रा शर्मा, सुनसरी
  [५३]
  पालाे
  पर्खने साेझाे
  बाङ्गाले समात्छ कठालाे !
• काेपिला अधिकारी, गाेरखा
  [५४]
  सरल
  सल्लाको रुख
  सबैले बनाए घायल !
• कविता आचार्य, कैलाली
  [५५]
  सावन
  हरयर प्रकृति
  छाँइल लावा संस्कृति !
• सागर कुस्मी, कैलाली
  [५६]
  यथार्थ
  किला हथौडा
  अहिलेकाे सरकार तगडा !

– बलराज गिरी, कैलाली

नन्दलाल आचार्य,/गाईघाट, उदयपुर

गाईघाटको त्यो बिहान सामान्य थिएन । शान्त आकाशमुनि एउटा सभाहलभित्र अक्षरहरू गुञ्जिरहेका थिए । दुई कृतिका आवाजले समयलाई झस्क्याइरहेका थिए, र उदयपुर साक्षी बनेको थियो दुई सशक्त सिर्जनाको आगमनमा ।

सङ्गम पुस्तकालयको सभाहलमा आयोजित कार्यक्रममा कथाकार बोधकुमार घिमिरे र कवि हिमालय पौडेलका कृति ‘बलिदानका कथाहरू’ र ‘शिखण्डी’ सार्वजनिक गरिए । कार्यक्रम संयोजन, सञ्चालन र सन्देश सबै साहित्यप्रेमीहरूको आत्मीय सहभागितामा सम्पन्न भयो ।

कार्यक्रमको अध्यक्षता पुस्तकालय अध्यक्ष भरत खड्काले गरे । प्रमुख आतिथ्य सम्हाल्दै प्रा.डा. टङ्कप्रसाद न्यौपानेले साहित्यलाई चेतनाको ऐनासँग जोडेर प्रस्तुत गरे । समीक्षा र समालोचनाका लागि नन्दलाल आचार्य र पुण्य कार्की, टीकाप्रसाद पौडेल र दीपक पौडेल मञ्चमा थिए । उपस्थित दर्शकको संवेदनशील शान्तिमा साहित्य बोलिरहेको थियो ।

बोधकुमार घिमिरेद्वारा लिखित ‘बलिदानका कथाहरू’ ११ कथाको सङ्ग्रह हो- शब्दको सजावट होइन, यथार्थको चोट हो। समीक्षकद्वय आचार्य र कार्कीले कथाहरूलाई “हाँसोभन्दा बढी आँसुका भाषा” भने । माओवादी द्वन्द्वको त्रासदी, त्यसपछिको विघटन, राजनीतिक सङ्क्रमण र सामाजिक पीडाको समग्र चित्र यसमा पाइन्छ ।

कथाकारका आफ्नै शब्दमा- “सत्य लेख्न खोज्दा झुटो लाग्ने पात्र मेरा आफ्नै समाजका पीडित अनुहार हुन् ।” कथा न त केवल कल्पना हुन्, न त शुद्ध यथार्थ यी जीवित विडम्बनाहरू हुन्, जो कलमका लयमा कराइरहेका छन् ।”

हिमालय पौडेलको ‘शिखण्डी’ केवल खण्डकाव्य होइन, मिथकको खोल फुकालेर युगको मुहार देखाउने प्रयत्न हो । समालोचक टीकाप्रसाद पौडेल र दीपक पौडेलले यसलाई “युगीन विद्रोहको स्वर” र “अव्यक्त घाउको भाष्य” माने ।

प्रा.डा. न्यौपानेले खण्डकाव्यलाई युगको पुनर्परिभाषा मान्दै भने, “कवितामा अनुभूति कल्पनामा ढालिनुपर्छ, तर खण्डकाव्यमा त्यो अनुभूतिमा युग बोल्नुपर्छ ।” शिखण्डी त्यसैको सजीव उदाहरण हो- पौराणिकताभित्र विद्रोहको नयाँ विम्ब ।

कार्यक्रम केवल विमोचनमा सीमित रहेन । यो सन्ध्या वाचन, विचार र विमर्शको साझा मञ्च बन्यो । प्राज्ञ रामप्रसाद खरेलले भने, “सिर्जनापछि कुटाइ पनि खानुपर्छ, माया पनि पाइन्छ । लेखक दुबैका लागि तयार हुनुपर्छ ।” यस भनाइमा लेखकीय इमानदारीको समर्पण झल्किन्थ्यो ।

कोशी प्रदेश सांसद सम्झना पाख्रिन, साहित्यकार विन्दु दाहाल, कवयित्री मायामितु न्यौपाने, कथाकार राममणि पोखरेल र सङ्खुवासभाका कवि ताराबहादुर बुढाथोकी लगायतले मन्तव्य दिँदै आफ्ना रचना वाचन गरे ।

विशेषतः बुढाथोकीद्वारा वाचन गरिएको कविता ‘झोला’ दर्शकहरूलाई झस्क्याउने खालको थियो । शार्दूल विक्रिडित छन्दमा रचिएको यो व्यङ्ग्यात्मक कविता प्रवासपीडासँगै सामाजिक र राजनीतिक विडम्बनाहरूको चीरफार गर्छ ।

“झोला हो परदेश भ्रमण सखे नेपालमा पूजने,
रित्तो पो छ कि वा पुटुक्क छ भनी सङ्केतमा बुझिने ।
झोलाकै बलमा युधिष्ठिर भए झोले ती दुर्योधन,
लेख्नै मुस्किल पो भयो कि त सखे झोला नबोकीकन ।।”

कार्यक्रमका समापनतिर अनुसन्धाता कौशल चेम्जोङले भने, “अक्षरहरू मन्त्र हुन्। लेख्न विवेक चाहिन्छ। बेफ्वाँक लेखिँदैन, विवेकविना बुझिँदैन ।” यो भनाइले आजको साहित्यिक जिम्मेवारीलाई उजागर गर्‍यो ।

कार्यक्रमको आरम्भमा सल्लाहकार महेन्द्र राईले स्वागत मन्तव्य राख्दै सङ्गम पुस्तकालयलाई सिर्जनात्मकता र विवेकको थलो बनाउने अठोट व्यक्त गरे । यस्तै, प्रा.डा. न्यौपानेले उदयपुर गढीको ऐतिहासिकता र प्रदेश प्रज्ञा प्रतिष्ठानको आवश्यकता उठाउँदै साहित्यको क्षेत्रीय समृद्धिमा जोड दिनुपर्ने बताए ।

उनले कथा लेखनबारे सूत्र वाक्य पनि दिए- “कथा आकस्मिक रूपमा सुरु हुनुपर्छ र अप्रत्यासित ढङ्गमा टुङ्गिनुपर्छ । पाठकले अन्दाज गर्न नसक्ने कौतुहलता राखेर अन्त्यमा स्पष्टीकरण दिन सक्नु नै कथा हो ।”

उक्त कार्यक्रम केवल दुई कृतिको विमोचन थिएन । त्यो दिन दुई सर्जकले आफ्ना भोगाइ, दृष्टि र युगको चोट नेपाली पाठकमाझ अर्पण गरे । एकातिर युद्ध र बलिदानको दस्तावेज ‘बलिदानका कथाहरू’, अर्कातिर मिथक र वर्तमानको संगम ‘शिखण्डी’ यी दुबै उदयपुरबाट एकैपटक उदाए ।

शब्दहरू शस्त्र थिएनन्, तर शक्ति थिए । कार्यक्रमका प्रत्येक वक्ताले भन्न खोजेका थिए, साहित्य मनोरञ्जन होइन, चेतनाको निर्माण हो ।

अन्त्यमा अध्यक्ष भरत खड्काले भने, “आज हामीले साहित्यको यात्रा होइन, जीवनको यात्रा थालेका छौं। यस यात्रामा शब्दहरू सधैँ हाम्रो साथमा रहनेछन् ।”

गाईघाटको त्यो बिहान शब्दहरूको उत्सव थियो । जहाँ शब्दले मञ्च पाए, सर्जकले आत्मसन्तोष, र पाठकले सन्देश । ‘बलिदानका कथाहरू’ र ‘शिखण्डी’ दुवै सिर्जनात्मक परिश्रमका उपज हुन्- यी कृतिहरूले नेपाली साहित्यमा केवल लेखकीय उपस्थितिको होइन, जनचेतनाको अस्तित्व पुष्टि गरेका छन् ।

सिर्जनालाई सम्मान गर्ने समाज नै सिर्जनात्मक हुन्छ । गाईघाटले त्यसको गवाही दियो । उदयपुरले त्यो अभ्यास गर्‍यो ।

०००