पञ्चाङ्ग साहित्य समाज नेपाल अभ्यास पाठशालाको अभ्यास शृङ्खला दर्तापछिको :- भाग ४५ [पैँतालिसौ] ————————————-
” पाँच तत्त्व पाँचै विकार, पञ्चाङ्ग नै ठिक आधार “
विधा :- पञ्चाङ्ग अभ्यास गर्ने थलो :- पञ्चाङ्ग पाठशाला मिति:- २०८०/०२/१० गते समय :- साँझ ८ बजे ।
……………………………………………………………………
प्रशिक्षक:-
……………
गुणनिधि घिमिरे
घनश्याम पौडेल
तोयानाथ सुवेदी
………………………
भाषा शुद्धीकरण:-
———–
जमुना आचार्य
भवानी घिमिरे
पुष्पा नेपाल सुवेदी
सङ्कलक :-
———-
दुर्गा रिजाल आचार्य
संयोजक:-
=====
सोमनाथ लुइटेल “रवि पाल्पाली” ======================
अक्षर सङ्ख्या:- आफूखुसी [बराबरी]
अनुप्रास :- आफुखुसी
स्थायी :- आफूखुसी
………………………………………………
पञ्चाङ्ग संरचना
…………………
पञ्चाङ्ग भनेको पाँच पदिय कविता विधा हो ।
कसरी लेख्न सकिन्छ ?
—————-
पुर्ण अनुप्रास र स्थायी अनिवार्य हुनु पर्छ ।
जस्तै :-
उठान:-
✍️बिहानीले निम्तो दियो खुट बाबु भन्दै [०१]
✍️चराहरू बिउझिए जुट बाबु भन्दै [०२]
तेस्रो लाइनले माथिको शेरलाई बिस्तार गर्नु पर्छ
———————————-
💢प्रकृति हाे हर्ने भर्ने मानव निमित्त [०३]
माथिको शेरलाई सम्बोधन गरि परिचय खोल्ने
———————————
१,२,३का लाइनलाई जोड दिदै परिणाम दिनुपर्छ
✍️सारा राज्य उही गर्छ झुट बाबु भन्दै [०४]
✍️सत्य कर्म गर नहाेस् लुट बाबु भन्दै [०५]
४, ५ ले पञ्चाङ्गको निष्कर्ष दिनुपर्छ ।
…………………………………………………………
उदाहरण पञ्चाङ्ग
✍️बिहानीले निम्तो दियो खुट बाबु भन्दै [०१]
✍️चराहरू बिउझिए जुट बाबु भन्दै [०२]
💢प्रकृति हाे हर्ने भर्ने मानव निमित्त [०३]
✍️सारा राज्य उही गर्छ झुट बाबु भन्दै [०४]
✍️सत्य कर्म गर नहाेस् लुट बाबु भन्दै [०५]
✍️भवानी घिमिरे, सर्लाही ।
…………………………………………………………
पञ्चाङ्ग [०१]
मानव, आशामा बाँच्दछ यहाँ
वितेका सम्झना साँच्दछ यहाँ
मानव नै सर्वश्रेष्ठ प्राणी हाे
जीवन धुनमा नाँच्दछ यहाँ
परिस्थितिले नि जाँच्दछ यहाँ ।
✍️शाेभा आचार्य गाैतम, काठमाडौँ ।
……………………………………………
पञ्चाङ्ग [०२]
दिन रात ध्यान खानामा हुँदा
पैसा खर्च नयाँ नानामा हुँदा
अभावले डेरा जमाएकै छ
बुझेको दर्शन पानामा हुँदा
झस्किन्छु दिलको थानामा हुँदा ।
✍️प्रभा पोखरेल, हाल अमेरिकाबाट ।
…………………………………………
पञ्चाङ्ग [०३]
[०१]
भ्रष्टाचार गर्नेको मन कुटुकुटु खान सक्दैन
जनता सापेक्षका काम सुटुसुटु जान सक्दैन
जरो गडेको छ अब त बेथितिलाई अन्त गरौँ
उदाएका नक्षेत्रलाई गुटुमुटु लान सक्दैन
जनताको खुन पिउँदै घुटुघुटु धान: सक्दैन ।
[०२]
आँखामा पानी हुँदासम्म माया गर्छु देशलाई
हृदयले नै धुँदासम्म माया गर्छु देशलाई
देशलाई माया गर्ने युवाहरू खाडी मुलुकमा
पीडै पीडाले रुँदासम्म माया गर्छु देशलाई
खुट्टाले माटो छुँदासम्म माया गर्छु देशलाई ।
✍️सोमनाथ लुइटेल “रवि पाल्पाली” पाल्पा।
हाल बर्दिया ।
………………………………………………………
पञ्चाङ्ग [०४]
[०१]
बिना गल्तीनै दोषी बनायौ तिमीले
मलाई नै पराई जनायौ तिमीले
शब्द भएको भए भन्थे मैले हेर
गयौ आगोमा घिउ खनायौ तिमीले
दुखमाँ खुसीयाली मनायौ तिमीले।
[०२]
मेरो मन मन्दिर ढलायौ ठिकै छ
बिना आगो कसरी जलायौ ठिकै छ
धेरै समय कुरेकै हो मैले पनि
हिँडदा हिँड्दै छुरा चलायौ ठिकै छ
बेमौसमको मुना पलायौ ठिकै छ।
✍️सञ्जना शर्मा, दाङ,लमही लुम्बिनी प्रदेश, नेपाल।
………………………………………………………………
पञ्चाङ्ग [०५]
घाडोतन्त्र फालेमा शान्ती पाईन्छ हामीले
सारा जात-जाति मिलेरै खाईन्छ हामीले
चार जात छत्तीस वर्णको फुलबारी हो
सबै मात्रृभाषामा गीत गाईन्छ हामीले
विकृति खत्म भए पौधा लाईन्छ हामीले।
✍️शिव कुमार रेग्मी, पोखराथोक,पाल्पा ।
………………………………………………
पञ्चाङ्ग [०६]]
आज र भाेली भन्दै टार्ने धेरै छन्
यताकाे कुरा उता सार्ने धेरै छन्
अपमानित गरेर समाजमा
आँखाबाट नै तल झार्ने धेरै छन्
मुखले मात्र ठिक्क पार्ने धेरै छन्।
✍️सुशीला पौडेल ।
…………………………………………
पञ्चाङ्ग [०७]
[०१]
बिहानीले निम्तो दियो खुट बाबु भन्दै
चराहरू बिउझिए जुट बाबु भन्दै
प्रकृति हाे हर्ने भर्ने मानव निमित्त
सारा राज्य उही गर्छ झुट बाबु भन्दै
सत्य कर्म गर नहाेस् लुट बाबु भन्दै ।
[०२]
बिहानीकाे पहिलो प्रहर स्नान गरी वरी यहाँ ।
नित्य कर्म पूजापाठ सफेद त्यो वस्त्र धरी यहाँ ।
आफ्नो धर्म छाेडेका छैनन् यहाँ घाम अनि जूनले ,
हिँडेका देखिन्छन् नित्य दिन सारा ज्याेति छरी यहाँ ।
सेवा गर्न तल्लीन उस्तै शीत रातमा झरी यहाँ ।
✍️भवानी घिमिरे, सर्लाही ।
……………………………………………………
पञ्चाङ्ग [०८]
[०१]
आन्दोलन गरेर हुन्न सिधै फाँसी देउ
फाँसी दिएको दिन हेरी सबै हाँसी देउ
भ्रष्टचारी बढार्नु पर्छ अब सबै मिली
घाटमा लान यिनलाइ हरियो बांसी देउ
केही नलागे भित्तामा किलाले टाँसी देउ ।
[०२]
देशमा शान्ति ल्याउन यहाँ आन्दोलन गर्नु परेको छ
नेपाल आमाका सन्तान लडाँई गर्दै मर्नु परेको छ
दुबोसरी मौलाउँदै छ यहाँ भ्रष्टाचारको जालो
पाटीपाटी सदनमै खिचातानी गर्छन् पर्नु परेको छ
भ्रष्टाचारी उम्कने बाटो खोज्दै सिमाना तर्नु परेको छ ।
[०३]
विकासको मुल फुटाऔं अब
देशवासी सबै जुटाऔं अब
के हेर्नु देश कङ्गाल बनाको
देश लुट्नबाट छुटाऔं अब
लुटेरा हाँडीमा भुटाऔं अब ।
✍️सरिता सेढाइ, धादिङ ।
……………………………………………
पञ्चाङ्ग [०९]
अब पापीहरूको नाश हुनु नै छ
सही त्यो सत्यताको खास हुनु नै छ
यो अत्याचार छोड ए ! मनुष्यहरू
यिनै पापीहरूको लाश हुनु नै छ
यहाँ अब धर्मको बास हुनु नै छ।
✍️बेदु न्यौपाने, काठमाडौ 🙏।
……………………………………………………
पञ्चाङ्ग [१०]
भ्रष्टाचार विरुद्धमा उठ सर्जक अब
बहिराेलाई सुनाउन जुट सर्जक अब
धमिराेले बढाउँदै छ हामी पुर्ने देवल
लाठी अनि मुङ्ग्राे लिई कुट सर्जक अब
देश खाने कीरालाई भुट सर्जक अब ।
✍️चन्द्रावती अधिकारी, लमजुङ दुराडाँडा २,
हाल कोहलपुर बाँके ।
………………………………………………………………
पञ्चाङ्ग [११]
सुन काण्ड गर्ने मानव भेटिए संसदमै रहेछन्
उजागर गर्छु भन्दैमा मेटिए संसदमै रहेछन्
यहाँ कुनवेला देशलाई बिक्री गर्नेछन् दलालले
बचाउनेलाई बाटोमा रेटिए संसदमै रहेछन्
साधु र चोर पनि यहाँ फेटिए संसदमै रहेछन्।
✍️सुरेशकुमार पाण्डे, दाङ घोराही १८ ।
…………………………………………………………
पञ्चाङ्ग [१२]
यति धेरै मिहिनेत राम्रो काममा लगाएको भए
मतिभ्रष्ट बुद्धि दिमागबाट टाढै भगाएको भए
तिमीलाई तीन करोड जनताले सलाम गर्नेथ्यो
देश निर्माण गर्नलाई युवा शक्ति जगाएको भए
आफैं नै अघिअघि सरेर पसिना बगाएको भए।
✍️पशपती राई, खोटाङ ।
………………………………………………………
पञ्चाङ्ग [१३]
जिन्दगी एक खेल रहेछ
कसैको लागि झेल रहेछ
बाँचुन्जेल रमाएर बसौं
भन्न खोज्दा त भेल रहेछ
दुःखीको लागि नेल रहेछ।
✍️ह्यारिस, काठमाडौं ।
……………………………………
पञ्चाङ्ग [१४]
जिउमा रगत हुँदासम्म काम गर्छु देशमा
अप्ठ्यारो कामले छुदासम्म काम गर्छु देशमा
समस्या भएपछि बिदेश नै जान्छन् युवाहरू
पीडै -पिडाले रुदासम्म काम गर्छु देशमा
झरेको आँसुले धुदासम्म काम गर्छु देशमा
✍️इन्दिरा अधिकारी, बाँके खजुरा ।
………………………………………………
पञ्चाङ्ग [१५]
मनमा उनकै मीठा बात परेपछि
दिनमा भन्दा झन् गाह्रो रात परेपछि
कतिन्जेल दुई किनारा हुनुपर्ला खै
खुसी हुँला दोभानको मात परेपछि
तिम्रो स्युँदोमाथि मेरो हात परेपछि ।
✍️श्रीकृष्ण शर्मा पोखरा, हाल घान्द्रुक ।
…………………………………………………
पञ्चाङ्ग [१६]
लाग्ने त विष,खाएकै होला नि
देखिने राम्रो ,लाएकै होला नि
आरोप भए, सत्य सत्य बोल
असल कर्म,धाएकै होला नि
मानव बन्न,चाहेकै होला नि।
✍️होम प्रसाद नेउपाने, धरान,सुनसरी ।
………………………………………………
पञ्चाङ्ग [१७]
बर्षा यामको च्याउझै उम्रेकाछन् दल नेपालमा
भएको राजतन्त्र फाल्दा के आयो फल नेपालमा
यहाँ काम बन्नलाई कसैको झण्डा बोक्नु पर्ने रे
त्यसैले नेताकै चल्ती शक्ति अनि बल नेपालमा
देख्नु पर्छ यहीँ जात्रा बाधेकाछन् हल नेपालमा ।
✍️दुर्गा रिजाल आचार्य , मोरङ ।
………………………………………………………
पञ्चाङ्ग [१८]
फूलमा विष फलेको छ
भित्र बाहिर जलेको छ
भोगेर पीडा जिन्दगी यो
खै कसरी हो चलेको छ
भएको आस्था ढलेको छ ।
✍️आर्त अकुलीन, कैलाली ।
……………………………………………………
पञ्चाङ्ग [१९]
रहर सारा बनाई बिटो जलाई दियौ नि
हेरेको हेर्यै यो देह मेरो गलाई दियौ नि
सोचेको पनि थिइन मैले यो होला भनेर
भनेर यौटा गराई अर्कै छलाई दियौ नि
चुसेर रस बॅचेको छोक्रा मलाइ दियौ नि।
✍️घनश्याम पौडेल, पोखरा ।
………………………………………………
पञ्चाङ्ग [२०]
यि भुइँ आँशुले लिप्दैछ जिन्दगी
बन्द कोठरीमा बित्दैछ जिन्दगी
ऐन चैन चिनेर लाग्दोरहेछ
यि आँखाले फोटो खिच्दैछ जिन्दगी
मनमा रहर खिल्दैछ जिन्दगी।
✍️धनमाया चौधरी, कैलाली ।
………………………………………
पञ्चाङ्ग [२१]
मेरा तीन पञ्चाङ्गहरू
छन्द: वृत्त (७।२४ पिङ्गल)ग्लिति वृत्तम् ।
गण: र ज र ज र ज गु गु
सङ्केत :ऽ।ऽ ।ऽ। ऽ।ऽ ।ऽ। ऽ।ऽ ।ऽ। ऽ ऽ
वर्ण:२०, यति:८ अक्षरमा ।
[०१]
ध्वान्त रात खुल्छ आज, बिम्ब हेर सूर्यको समान साथ
क्लान्त हात गल्छ आज, लम्ब धर्छ भूमिमा जमान साथ
घोर पाप गिर्छ एक, साथ जन्म भूमिमा गरी अलाप
हुन्न राज चेत साथ, मर्छ श्रापमा परी अमान साथ
सार्थ हुन्न फर्क आज, कर्म क्षेत्रमा धरी रमान साथ ।
[०२]
एक जिन्दगी छ जन्म, देश काल राख ख्याल मित्र आज
मर्नु पर्छ हेर एक, मात्र लानु के छ पुण्य चित्र आज
ज्ञान, दान ध्यान, शील, मात्र भाव पूर्ण त्यो हियार भित्र
जिन्दगी सदैव हुन्छ, दुःख सारको हियो पवित्र आज
मित्रता अनेक हुन्छ, मित्र भावना सदैव भित्र आज ।
[०३]
दुःखको घडी छ आज, साथ लाग्नु छैन दैव ! मित्र कोही
जिन्दगी छ दुःख आज,माथ साथ छैन है विचित्र कोही
मात्र लाग्छ धेर दुःख, साथसाथ हेर आज शत्रु खोज्दै
स्वार्थ मात्र पूर्ण गर्छ, आफ्नु जात भाइ बन्धु भित्र कोही
छैन हेर पात्र भित्र,आफ्नु साथ मित्रता पवित्र कोही ।
✍️राजेन्द्रकुमार बज्राचार्य , ललितपुर ।
…………………………………………………………………
पञ्चाङ्ग [२२]
जनता छल्न सतीले श्रापेको देश भनेर लुट्छन्
पाइलो पाइलो अप्ठेरो पर्ने खाल्टो खनेर लुट्छन्
भ्रष्टाचारी दलाल ठगहरूको कमि छैन कतै
नजानिदो पाराले खुसामदी गर्दै कनेर लुट्छन्
घुस मागदै गोप्य बनेर रुपैयाँ गनेर लुट्छन् ।
✍️बिबस पारदर्शी , झापा ।
…………………………………………………………
पञ्चाङ्ग [२३]
देशमा भ्रष्टाचारले सिमा चाँगेको छ यहाँ
पक्राउ देखेर भ्रष्टाचारी भागेको छ यहीँ
ईज्जत् इमान भन्ने नै नभए पछि नेतामा
अत्यचार गर्नमा नै मन जागेको छ यहाँ
बिदेशीसँग पैसाको भिख मागेको छ यहाँ ।
✍️दुर्गा भट्टराई , मोरङ ।
…………………………………………………
पञ्चाङ्ग [२४]
मनभित्र तिमीलाई नै सजाएको थिएँ
हराएपछि खोज्न पनि लगाएको थिएँ
कतै पनि तिम्रो टुङ्गो नभएपछि मैले
सधैँ मन पिरै-पिरमा जलाएको थिएँ
जिन्दगी नै पागलको झैँ गलाएको थिएँ।
✍️दस्ता कौशिक, पाँचथर ।
……………………………………………
पञ्चाङ्ग [२५]
पुर्खाको धनले सराप्नेछ
उनैको मनले सराप्नेछ
फर्की आऊ खन अब पाखा
पारीको बनले सराप्नेछ
तिम्रै धड्कनले सराप्नेछ ।
✍️सुमित्रा पोखरेल, काठमाडौं ।
…………………………………………
पञ्चाङ्ग [२६]
आँखाको नानी हुन् हाम्री आमा
मायाकी खानी हुन् हाम्रीआमा
सन्तानको लागि सधैँ सधैँ
मनको रानी हुन् हाम्री आमा
मूलको पानी हुन् हाम्री आमा।
✍️सरस्वती श्रेष्ठ, इटहरी ।
………………………………………
पञ्चाङ्ग [२७]
भित्री कालो कर्तुत बोकी जलायौ मलाई
साथ दिन्छु भनेर आज छलायौ मलाई
यता मख्ख उता ठिक्क दुइ जिब्रो जस्तै भो
अचम्मको माया तिमीले लगायौ मलाई
तिम्रो मायाले आज पनि गलायौ मलाई ।
✍️कला ढकाल , झापा दमक ।
……………………………………………………
